کد مطلب:69481 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:854
1ـ روز غدیر، عید بزرگ: «ان اللّه جمع لكم معشر المؤمنین، فی هذا الیوم عیدین عظمین كبیرین». آن گونه كه پیش از این نیز یادآوری شد، هنگامی كه امام(ع) این خطبه را ایراد فرمود، روز غدیر مصادف با روز جمعه بوده است، به همین دلیل تعبیر به «عیدین» كرده و هر دو را به عظمت و بزرگی یاد كرده است. این خود بهترین دلیل بر «تعیّد» روز هجدهم ذو الحجة و برگزاری مراسم جشن و سرور و بزرگداشت آن است. در عید بودن روز غدیر، روایات متعددی از پیامبر(ص) و امامان شیعه(ع) به ما رسیده است، از جمله در روایتی از پیامبر(ص) می خوانیم كه فرمود: یوم غدیرخم افضل اعیاد امتی.[1] . و در روایتی از امام صادق می خوانیم كه فرمود: انه یوم عید و فرح و سرور.[2] . و یا می فرماید: اشرف و اعظم اعیاد است.[3] . نویسنده «الغدیر»، از برخی بزرگان از دانشمندان اسلام چون ابو ریحان بیرونی، ابن طلحه شافعی و ابن خلكان نقل می كند كه از این روز با نام «عید» یاد كرده اند.[4] . 2ـ روز بیان اراده خدا و روز بلاغ: «فانزل اللّه علی نبیه فی یوم الدوح ما بیّن به عن ارادته فی خلصائه وذوی اجتبائه وامره بالبلاغ…». «واژه دوح»، جمع «دوحه» به معنای درختان بزرگ و تنومند است،[5] این بخش از خطبه در حقیقت بیانگر موقعیت جغرافیای تاریخی غدیر است. امام(ع) می فرماید، آن روز زیر درختان تنومند، آیاتی نازل شد كه مبیّن اراده خدا برای بندگان خالص، مخلص و برگزیده اوست. در آن روز كه هجدهم ذو الحجه بود جبرئیل فرود آمد و آیه یا ایها الرسول بلغ… را بر پیامبر(ص) نازل كرد، و آن حضرت را مأمور به تبلیغ امری كرد كه بین خدا وپیامبر(ص) وجود داشت وآن ولایت علی(ع) است.[6] . از جمله بلغ ما انزل الیك بخوبی روشن می شود كه پیش از آن ولیّ امر تعیین شده بود و آن روز تنها برای معرفی و ابلاغ بوده است. 3ـ غدیر روز بزرگ، روز گشایش ، روز تكامل …: «ان هذا یوم عظیم الشأن، فیه وقع الفرج ورفعت الدرج ووضحت الحجج». عظمت این روز بدان جهت است كه ظرف ظهور اراده الهی و زمان ابلاغ پیام الهی و آثار مترتب بر آن است؛ روزی است كه گشایش و فرج حاصل شد، چرا كه نگرانی امت اسلام نسبت به زمان پس از پیامبر را برطرف كرد و بدانها امید بخشید؛ روزی كه نردبان تكامل افراشته شد و با طرح مسئله امامت و معرفی امام، دین به كمال لازم خود رسید، روزی كه حجت ها آشكار شد و بر همگان اتمام حجت گردید. 4ـ روز پرده برداری از مقام امامت: «هذا یوم الایضاح والافصاح عن المقام الصراح». «افصاح» به معنای اظهار كردن و مرادف با «ایضاح» است، و صراحت به معنای خالص بودن چیزی از تعلقات است، و سخن صریح از همین باب است بدان جهت كه اظهار و تأویل ندارد.[7] اما مقام صراح یعنی جایگاه پاكی، پیراستگی، و منظور از آن مقام عصمت و امامت است كه در روز غدیر از آن پرده برداری شد و امام برای همگان مشخص شد تا دیگر بهانه ای برای منافقان و دو رویان نباشد كه پیامبر(ص) به صراحت كسی را معرفی نكرده است. 5ـ روز كامل شدن دین: «ویوم كمال الدین …»، روزی است كه دین خداوند كامل شد. كاری كه در روز غدیر صورت گرفت آنچنان از اهمیت برخوردار بود كه حق تعالی در شأن آن فرمود: الیوم اكملت لكم دینكم، كاری كه اگر صورت نمی گرفت، نه تنها دین به مرحله كمال خود نمی رسید كه در حقیقت اصل رسالت نیز ابلاغ نشده بود، فان لم تفعل فما بلغت رسالته از این روی علی(ع) نیز خود فرمود: وكمل اللّه دینه…. 6ـ روز پیمان بستن: «ویوم العهد المعهود»، روز پیمانِ بسته شده است، پیمانی كه پیامبر(ص) پس از گرفتن اقرار و اعتراف از مردم مبنی بر اینكه پیامبر حتی از خود مردم نسبت به خودشان، بر آنها اختیار و حق دارد و مردم نیز آن را تأیید كردند. ایها الناس من اولی بالمؤمنین من انفسهم؟ قالوا: اللّه ورسوله اعلم. قال: ان اللّه مولای وانا مولی المؤمنین و انا اولی بهم من انفسهم فمن كنت مولاه فعلی مولاه.[8] . ممكن است عهد معهود اشاره به عهدی باشد كه در آغاز خلقت از انسان گرفته شد، واذ اخذ ربك من بنی آدم…(اعراف،172)، چرا كه در دعای غدیر می خوانیم كه علی(ع) فرمود: «وجددت لنا عهدك و ذكرتنا میثاقك المأخوذ منا فی ابتداء خلقك ایانا».[9] . 7ـ روز شهود و حضور: «ویوم الشاهد والمشهود». این تعبیری است كه قرآن درباره قیامت به كار برده است،[10] به این معنا كه شاهدْ پیامبر و مشهود، قیامت است، شاهدْ انسانها و مشهود، اعمال آنان است، شاهد ملائكه و مشهود، قرآن است و شاهدْ پیامبر و مشهود، علی(ع) است. به كار بردن این تعبیر درباره روز غدیر، مفید همین معناست كه پیامبر، شاهد و علی، مشهود است. پیامبر(ص) شهادت به ولایت علی(ع) داد و انسانها و فرشتگان بر این امر گواهی دادند. تاریخ نیز گواهی داد كه گروهی به دلیل نیل به مقام ولایت به علی(ع) تبریك و تهنیت گفتند، لكن پس از چندی و در ظرف تنها چند ماه آن را زیرپا گذاشتند. 8ـ روز نمایش قرارها از دورویی ها: «یوم تبیان العقود عن النفاق والجحود». روزی كه خط حق از جریان نفاق مشخص شد، روزی كه باعث شد حامیان واقعی از مدعیان دروغین جدا شوند؛ آنان كه حقایق را آگاهانه انكار كردند و نفاق خود را در عمل آشكار ساختند، علی(ع) در متن خطبه فرمود: «وكشف خبایا اهل الریب وضمائر اهل الارتداد، وقع الاذعان من طائفة باللسان دون حقائق الایمان و من طائفة باللسان وصدق الایمان». 9ـ روز بیان حقایق: «ویوم البیان عن حقائق الایمان». روزی كه خط ایمان از دیگر خطوط ممتاز شد، كسانی كه تا آن روز ادعای ایمان به خدا و اطاعت از پیامبر را داشتند، در آن روز درونشان آشكار شد. در آن روز همه دانستند كه اگر واقعاً معتقد به اطیعوا اللّه واطیعوا الرسول هستند باید از اوامر خدا و پیامبر و از جمله ولی امر، علی بن ابی طالب(ع) كه مصداق بارز و اَتم اطاعت از خدا و رسول است نیز پیروی كنند. اینجا بود كه با نصب علی(ع) و نقش بر آب شدن نقشه ها و برباد رفتن خواب و خیالها، حقایق را انكار كردند و مصداق قل لم تؤمنوا(حجرات،14) شدند، چرا كه ایمان فقط گفتن شهادتین نیست، بلكه پذیرش ولایت، حقیقت آن است كه باید در قلب تجلی و در عمل جلوه نماید. 10ـ روز راندن شیطان: «یوم دحر الشیطان». «دحر» بر وزن «دهر» به معنای راندن است.[11] در روز غدیر با كامل شدن دین، شیطان نیز برای دومین بار رانده شد، شیطان كه از دین كامل و حقیقت ایمان دل خوشی ندارد، دوست می داشت دین، ناتمام و ابتر بماند و به كفار وعده می داد كه با مرگ پیامبر(ص) نفس راحتی می كشند، با واقعه غدیر، وسوسه ها، توطئه ها و نقشه ها، نقش بر آب شد و همان گونه كه كافران مأیوس و نومید شدند (الیوم یأس الذین كفروا من دینكم ـ مائده،5)، شیطان نیز مأیوس و رانده درگاه الهی شد؛ همو كه راضی به خلافت انسان برای خدا نبود و با سجده نكردن طرد و رجم شد، راضی به خلافت علی(ع) برای پیامبر(ص) نیز نبود و از این رو مدحور گردید. از این روست كه در حدیثی از امام رضا(ع) می خوانیم كه فرمود: یوم مرغمة الشیطان.[12] . 11ـ روز برهان:«یوم البرهان». قرآن كریم، یهود و نصارا را كه مدعی انحصار بهشت بودند و می گفتند جز ما كسی به بهشت نمی رود (وقالوا لن یدخل الجنه الامن كان هوداً او نصاری ـ بقره،112)، محكوم می كند و آنان را به استدلال فرا می خواند و می فرماید: قل هاتوا برهانكم ان كنتم صادقین(بقره،112). روز غدیر دلیل حقانیت اهل ولایت و رهروان امام و ولی اللّه الاعظم و منصوب الهی است، و دلیل و برهانی است كه تاریخ، حدیث و تفسیر گواه آن است. دیگران اگر مدعی هستند باید اقامه دلیل كنند و برهان بیاورند. 12ـ روز داوری: «هذا یوم الفصل الذی كنتم توعدون»، روز غدیر روز جدایی حق از باطل است و این عبارت امام(ع) در حقیقت تشبیهی از غدیر به قیامت است و یا به عبارت صحیح تر تاویل به آن است، كه قرآن فرمود: هذا یوم الفصل الذی كنتم به تكذبون(صافات،2) و نیز فرمود: وهذا یومكم الذی كنتم توعدون(انبیاء،103). در این تشبیه و تأویل دو نكته وجود دارد: اوّل این كه آن گونه كه روز قیامت حق از باطل جدا می شود و اهل حقیقت و ایمان روانه بهشت می شوند و گروه باطل به سوی دوزخ برده می شوند، روز غدیر نیز فرقه ناجیه، مؤمنان به ولایت هستند و در صراط مستقیم كه همان امام مفترض الطاعة است (انا سبیله الذی نصبنی للاتباع بعد نبیّه) قرار دارند، و جز آنها كه از حق و ولایت اعراض كرده اند، دوزخی اند. دوم این كه كفار و مشركان انتظار وقوع قیامت را نداشتند و می پنداشتند كه واقعیت ندارد؛ دشمنان ولایت نیز انتظار چنین روزی را نداشتند و نمی پنداشتند كه خداوند وصی و جانشینی برای پیامبر(ص) تعیین و نصب كنند، اما با حیرت تمام مشاهده كردند كه خداوند خود داوری كرد و امام و ولی را تعیین نمود و پیامبر(ص) را مأمور به ابلاغ آن فرمود. 13ـ روز فرشتگان: «هذا یوم الملاء الاعلی الذی انتم عنه معرضون»، غدیر روز فرشتگان والامقام در عالم بالاست. این فقره از خطبه، برگرفته از كلام الهی است كه فرمود: لایسمعون الی الملأ الاعلی(صافات،8). به كار بردن این تعبیر بیانگر آن است كه در این روز فرشتگان به امر الهی فرود آمده و چنین مأموریتی را برای پیامبر(ص) آوردند، پس از، آن نیز طبق روایت رضوی در عالم فرشتگان محفل انس برگزار می شود كه فرمود: وهو الیوم الذی یامر جبرئیل ان ینصب كرسی كرامة بازاء بین المعمور ویصعده جبرئیل وتجتمع الیه الملائكه من جمیع السموات.[13] . و نیز می فرماید: ان یوم الغدیر فی السماء اشهر منه فی الارض.[14] . اما معاندان نمی توانند و یا نمی خواهند این معنا را درك كنند، از این روی امر مهم الهی را از صقع ربوبی و ملأ اعلی تنزل داده و به یك امر بشری تبدیل كردند. 14ـ روز رهنمون: «هذا یوم الارشاد». غدیر، روزی است كه خداوند به وسیله پیامبر(ص) مردم را به مسیر آینده شان راهنمایی كرد، حقایق را گفت، ولیّ امر را معرفی كرد، و با بدرقه كردن آن با دعای معروف اللّهمّ وال من والاه وعاد من عاداه واحب من احبه وابغض من ابغضه[15] راه ولایت و مسیر عداوت ، طریق حب و بغض مردم را مشخص فرمود. پیامبر(ص) ارشاد كرد و رهنمون داد، مسیر آینده را روشن كرد، اما امت چه كرد؟ 15ـ روز آزمون: «ویوم محنة العباد»، «محنت» به معنای آزمودن است و «امتحان» نیز از همین باب است. روز غدیر روز آزمایش بندگان بود، روزی كه خداوند، ولی و پذیرش ولایتش را وسیله آزمودن انسانها قرار داد، هر كه آن را پذیرفت و بدان پای بند بود، سرفراز از بوته آزمایش درآمد، و هر كه آن را رفض كرد ـ هر چند در آن هنگام تبریك گفت ـ در این امتحان پذیرفته نشد، چرا كه نفی ولایت در حقیقت رها كردن رسالت و ترك توحید است. 16ـ روز پیشاهنگان: «یوم الدلیل علی الرواد». «رواد» جمع «راید» به معنای پیش قراول است، این عبارت ممكن است بدین معنا باشد كه علی(ع) كه خود از پیشگامان ایمان و اسلام است (اول من آمن به، اول من اسلم[16] ) و گوی سبقت را در این میدان از دیگران ربوده است (كه فرمود «والسابقون السابقون اولئك المقربون ـ واقعه،10و11)[17] ، به این روز و واقعه غدیر بر فضایل خود استدلال می كند و می گوید: روز غدیر كه روز ولایت و معرفی ولی است دلیلی است بر شناخت پیشگامان و پیشاهنگان. پیشگام در ایمانِ به رسالت، پیشاهنگِ در امامت و صدر الائمه است. 17ـ روز هویدا شدن نهانها: «هذا یوم ابدی خفایا الصدور ومضمران الامور». در این بخش از خطبه دو احتمال وجود دارد.یكی گوشزد كردن مجدد جریان نفاق و دوروییهای مذموم كه پیش از این بدان اشارت فرمود. دیگر، آشكار شدن اسرار ممدوح؛ یعنی روزی كه خداوند، راز بین خود و رسولش را آشكار كرد، در آن روز پیامبر(ص) سرّی را كه خداوند در درونش به ودیعت نهاده بود و پیامبر از افشای آن در هراس بود، با تضمین بر تأمین آن را آشكار كرد. (بلغ ما انزل الیك من ربك … واللّه یعصمك من الناس). شاید تركیب «مضمرات الامور» مؤید همین معنا باشد. 18ـ روز شناسایی خاصان: «هذا یوم النصوص علی اهل الخصوص». پیامبر مكرم(ص) از آغاز بعثت تا حجة البلاغ، بارها به اشاره و كنایه به معرفی علی(ع) پرداخته بود، در حدیث «یوم الانذار»، در حدیث منزلت و … اما در جریان غدیر بدون هیچ پرده پوشی و به دور از هر گونه كنایه و اشاره و با صراحت تمام به معرفی علی(ع) به عنوان ولی امر مسلمین پرداخت و راه هرگونه توجیه را مسدود كرد زیرا كه فرمود: «من كنت مولاه فعلیّ مولاه». از این روست كه امام می فرماید: غدیر روز تنصیص است روز معرفی خاصان (علی) با سخن صریح است. 19ـ روز اوصیا و انبیا: «هذا یوم شیث، هذا یوم ادریس، هذا یوم یوشع، هذا یوم شمعون». در این بخش از خطبه امام به تعلق روز غدیر به برخی از انبیا و اوصیا چون ادریس، شیث، یوشع و شمعون اشارت می كند، قرآن كریم درباره ادریس می فرماید: واذكر فی الكتاب ادریس انه كان صدیقاً نبیاً(مریم،56). شیث، به حسب تاریخ، وصی حضرت آدم بوده است؛ یوشع نیز جانشین حضرت موسی(ع)،[18] و شمعون جانشین حضرت عیسی(ع) بوده است.[19] در ادامه روایت می خوانیم كه روز غدیر به آدم (قبول توبه)، ابراهیم (نجات از آتش)، هارون (جانشینی از موسی) و عیسی(ع) تعلّق دارد.[20] . گویا روز غدیر یادآور نقاط حساس در نبوت و وصایت است كه بسیاری از انبیا از جمله پیامبر اسلام(ص) در آن تعیین جانشین كرده اند. 20ـ روز آسایش و آسودگی: «هذا یوم الامن و المأمون». قبل از واقعه غدیر، نگرانیهایی نسبت به آینده اسلام وجود داشت و حتی از پیامبر(ص) نیز چنین نگرانی یی ابراز می شد، چرا كه در حدیث ثقلین و خطبه حجة الوداع فرمود: «فانظروا كیف تخلفونی فی الثقلین» اما پس از جریان غدیر می بینیم این نگرانی به سرور و شادی مبدل می شود كه فرمود: اللّه اكبر علی اكمال الدین واتمام النعمة ورضی الرب برسالتی والولایة لعلی من بعدی.[21] . علی(ع) نیز در همین خطبه فرمود: «واقر عین نبیه والمؤمنین والتابعین»، افزون بر این كه خداوند برای پیامبر(ص) نسبت به پیامدهای غدیر، امنیت و آسایش را تضمین كرد: «وضمن له عصمته منهم» كه از این جهت نیز غدیر روز آسودگی است. 21ـ روز گنج پنهان: «هذا یوم اظهار المصون من المكنون». غدیر روزی است كه آنچه در نهان نگهداری می شد، علنی گردید، و این همان امر مهم ولایت است. تعبیر به «المصون من المكنون» بیانگر آن است كه حادثه غدیر برنامه ای نبوده است كه خلق الساعه پدید آمده باشد، بلكه پیش از فرا رسیدن این برهه از زمان در مكنون (صندوقچه) حفظ شده علم الهی و سینه پیامبر(ص) وجود داشته است و روز غدیر تنها ظرف اعلان آن است. 22ـ روز آشكار شدن رازها: «هذا یوم ابلاء السرائر». این قسمت از خطبه تعبیر دیگری از بیانی است كه قبلاً بیان شده بود، در حقیقت امام با توجه به اهمیت این اعلان، آن را به چند گونه بیان كرده است. یك بار فرمود: «یوم الایضاح»، بار دیگر گفت: «یوم ابدی خفایا الصدور و مضمرات الامور»، و در مرتبه بعد فرمود: «اظهار المصون» و بالاخره در آخر فرمود: «ابلاء السرائر»؛ روزی كه اسرار درون اعم از كفر و ایمان، بغض و حب، شر و خیر، ریا و اخلاص و… آشكار شد. تعبیر اخیر برگرفته از وصف قیامت است كه قرآن بدان اشارت دارد و می فرماید: یوم تبلی السرائر(طارق،9). تشبیه روز غدیر به روز قیامت می تواند بیانگر این نكته باشد كه آن گونه كه روز قیامت اعلان نهایی پایان دوره ای از حیات و آغاز حیاتی دیگر است، غدیر نیز به نوبه خود اعلان پایان دوره ای از هدایت و ارشاد (به صورت نبوت) وآغاز دوره ای دیگر در شكل امامت است و ویژگی جاودانگی دین را تضمین می كند.
در این بخش به پاره های از خطبه غدیریه كه درباره معرفی روز غدیر و بیان عظمت و شكوه آن است، اشارت می شود.